سوخت دیزل، روغن دیزل (گازوئیلGASOIL) سوخت مایعی است که به طور خاص فقط برای استفاده در موتورهای دیزلی از قبیل خودروهای سبک و سنگین، ژنراتورها، قایق ها و کشتیها، صنایع و نیروگاه ها، قایق های تفریحی و حمل و نقل ریلی طراحی شده است.
گازوئیل از ارتفاع وسط برج تقطیر اتمسفریک پالایشگاه در یک فاز (200 تا 350 درجه سانتیگراد) با خنک کردن نفت در چند مرحله به دست می آید و پس از فرآوری و کاهش عناصر مزاحم و ترکیب با درصد کمی از نفت سفید (حداکثر 5 درصد) و اصلاح برخی مشخصات ازجمله نقطه اشتعال و نقاط جوش به شاخصهای استاندارد، روانه بازار می شود.
ویژگی‌های گازوئیل با توجه به کاربردهایش در موتورهای دیزلی و منشأ نفت خام ابتدایی که از آن به‌دست می‌آید، دارای تفاوت‌هایی است. یکی از مشخصات مهم گازوئیل، چگالی آن است که دارای وزن نسبتاً بالاتری نسبت به سایر سوخت‌های معمول است. چگالی گازوئیل به طور معمول در محدوده‌ای بین 0.8 کیلوگرم بر لیتر تا 0.87 کیلوگرم بر لیتر قرار دارد. هر چه مقدار هیدروکربن‌ها و آروماتیک‌ها در گازوئیل بیشتر باشد، چگالی آن بیشتر است. مورد دیگری که ویژگی گازوئیل را مشخص می‌کند، تقطیر است. نقطه آغاز تقطیر گازوئیل در دمای حدود 180 درجه سانتیگراد و نقطه پایانی تقطیر آن در دمای حدود 370 درجه سانتیگراد است. این ویژگی از طریق استاندارد ASTM به‌دست می‌آید که درصد تقطیر گازوئیل در دماهای مختلف به‌این صورت است:
– کمتر از 65٪ در دمای 250 درجه سانتیگراد
–بیشتر از 85٪ در دمای 350 درجه سانتیگراد
– بیشتر از 95٪ در دمای 370 درجه سانتیگراد
رنگ زرد گازوئیل فقط به دلیل وجود گوگرد است؛ گازوئیل های یورو 6، یورو 5، یورو 4 سفید بی رنگ و دارای گوگرد به ترتیب صفر/50/10 پی پی ام هستند.
فرمول شیمیایی متوسط آن C12H23 در نظر گرفته می شود و محدوده هیدروکربن‌های آن بین C14 – C20 و حتی C25 با دامنه نقطه جوش ۳۸۵-1۵۰ درجه سانتیگراد است. نفت گاز عمدتاً از سه گروه پارافینیک، نفتنیک و آروماتیک تشکیل شده، دارای حداقل نقطه اشتعال°C 54 و ماکزیمم نقطه ریزش°C0 است.
مهمترین مشخصه گازوئیل، عدد ستـان است که باید بیشـتر از ۵۰ باشد تا موتور نرم و بی صدا کار کند. میزان عدد ستان بستگی به فرایندی دارد که گازوئیل از آن تولید میشود. هرچه این عدد بالاتر باشد کیفیت احتراق گازوئیل بهتر است.
گازوییل اصطلاح گسترده ای است که می تواند به طیفی از مواد میان تقطیر و فرآورده های نفتی نهایی در محدوده دیزل یا VGO اشاره داشته باشد.
واسطه هایی که گاهی اوقات به عنوان گازوئیل شناخته می شوند عبارتند از:
گازوئیل سبک اتمسفر(LAGO)-مواد مستقیم در محدوده دیزل از برج تقطیر جوی
گازوئیل اتمسفر سنگین (HAGO)-مواد مستقیم بین دیزل و محدوده VGO از برج تقطیر اتمسفر
گازوئیل خلاء (VGO) -کسر باقی مانده سبکتر از برج تقطیر خلاء
گازوئیل کوکر- محصول محدودهVGO از کوکر گازوئیل هیدروکراک شده
محصولات کلاس سوخت دیزل شماره 1 دارای اجزای انرژی کمتر و گرانتر از همتای اصلی خود، محصولات درجه 2 هستند. به دلیل عدم وجود پارافین در مخلوط شیمیاییD1، در ماه های زمستان به شکل مایع باقی بماند و باعث میشود در مقایسه با محصولات درجه 2 به ندرت در شرایط آب و هوایی سرد مشکل ایجاد کند. سوخت شماره 1 دارای معایبی به شرح زیر است:
-محتوای انرژی کم به دلیل نوسانات زیاد.
-هزینه بالای ناشی از نیاز به حجم بالاتر به دلیل محتوای انرژی پایین.
-روغنکاری ضعیف قطعات به دلیل عدم وجود موم پارافین.
سوخت دیزل درجه 2 به راحتی در اکثر پمپ بنزین ها در سراسر جهان در دسترس است. چون دارای بالاترین مقدار اجزای انرژی و خواص روان کننده است. همچنین بهترین عملکرد سوخت موجود در بازار را ارائه می دهد. به طور کلی به دلیل فرآیند پالایش ساده تر، دیزل شماره 2 ارزان تر از شماره 1 است. پارافین موجود در سوخت دیزل درجه 2 در دمای پایین تمایل به بسته شدن دارد و این موضوع اغلب باعث سخت روشن شدن خودرو و سایر عوارض در طول زمستان می شود.
مزیتهای سوخت دیزل درجه 2 عبارت است از:
-احتراق کامل
-شروع سرد بهبود یافته
-صدای موتور و ضربه کمتر
-کاهش دود سفید و زمان گرم کردن
-خطاهای کمتر
-انتشار کمتر گازهای اکسید نیتروژن، هیدروکربن، مونوکسید کربن و ذرات معلق از اگزوز
دیزل D6 که به Residual Fuel Oil معروف است از ویسکوزیته بالایی برخوردار است. این هیدروکربن که بعنوان سوخت استفاده میشود پیش از مصرف نیاز به پیش‌گرمایش در دمایی بین 100 الی 125 درجه سانتیگراد دارد. دیزل D6 نوعی سوخت باقیمانده است که
بیشتر برای ژنراتورها و موتورهای عظیم مانند موتورهای کشتی و نیروگاه ها استفاده میشود.
علیرغم این تغییر اخیر D6 به دلیل گرانروی بالا و همچنین نیاز به پیش‌گرم شدن قبل از استفاده از آن و اینکه حاوی مقادیر زیادی آلاینده مانند گوگرد است کمتر مورد توجه قرار میگیرد و از آنجائیکه به پیش‌گرمایش احتیاج دارد در کشتی های کوچک یا قایق ها یا اتومبیل ها قابل استفاده نیست. D6 نامی رایج این سوخت در ایالات متحده است. در سایر نقاط جهان نام های دیگری هم دارد.
سوخت D6 همچنین به عنوان روغن سوخت باقیمانده (RFO) توسط مشخصات نیروی دریایی Bunker C یا با مشخصات اقیانوس آرام PS-400 شناخته می شود. نام باقیمانده از این رو به این سوخت اطلاق می شود که پس از جوشاندن قطعات ارزشمندتر نفت خام باقی می‌ماند. باقیمانده ممکن است حاوی ناخالصی های نامطلوب مختلفی از جمله 2 درصد آب و 0.5 درصد خاک معدنی باشد.
قیمت دیزل D6 به طور سنتی در ماه‌های سردتر افزایش می‌یابد، زیرا تقاضا برای روغن گرمایشی افزایش می‌یابد، و تصفیه آن هم تقریبا به همان روش است. به دلیل تغییرات اخیر در مقررات کیفیت سوختD6، برای حذف گوگرد نیاز به پالایش اضافی می باشد که گاهی اوقات هزینه محصول را بالاتر می برد.
در سوئد، یک سوخت دیزل D6 با نام MK-1 (دیزل زیست محیطی کلاس 1) هم فروخته می شود. این سوخت یک ULSD یا همان گازوئیل بسیار کم گوگرد است که مواد آروماتیک کمتری دارد ( حدود 5٪). تولید این سوخت D6 کمی گرانتر از ULSD معمولی است.
اولین محصول برج تقطیر خلاء که بعد از برش نفت سفید استحصال می شود گازوئیل L40 با وزن مخصوص 0.830 الی 0.840 است. با توجه به اینکه خوراك واحد (نفت خام) بر پایه پارافینی است عدد ستان این فرآورده بدون هیچ افزودنی جهت بهبود ستان در حد قابل قبول است. علاوه بر آن با توجه به پارافینی بودن خوراك داراي نقطه انجماد مطلوبی نیز هست؛ لذا به عنوان سوخت موتورهاي دیزلی می توان از آن استفاده کرد.
این فرآورده به عنوان دومین محصول تقطیر خلاء بعد از برش گازوئیل L40 است و در دماي 15.6 درجه سانتیگراد داراي وزن مخصوص در محدوده 0.840 الی 0.860 است. محصول گازوئیل L62 تقریباً همه خصوصیات گازوئیل L40 را دارد تنها تفاوت بارز این دو فرآورده در وزن مخصوص و نسبتاً در رنگ آنها است.
